با گذشت از اینکه، واژه تکنولوژی اصلا معنایی جز آن دارد که عوام فکر می کنند، و درواقع فناوری نیست، بلکه یک نوع فلسفه و فرهنگ را داراست، اما از همین واژه استفاده می کنیم تا مقاله را ساده تر بنویسیم.
اینکه بیشتر ما فکر می کنیم می توان از آلات جدید و مدرن استفاده مناسب مناسب را برد، فکری کاملا اشتباه است! بیشتر شاید یکی از بهترین شرح هارا در این مورد، سید مرتضی آوینی در کتاب هایش داده باشد. چیزی ساخته نمی شود، جز آنکه نیازی به آن باشد و یا فکری پشت آن، مثلا چرخ برای راحت تر منتقل کردن جسم ها استفاده میشود، ولی مشکل از آنجاست که ما می توانیم ماشین ها و دستگاه ها و آلات ساده را درک کنیم، ولی نمی توانیم همین کار را در مورد دستگاه های پیچیده تر انجام بدهیم. تلوزیون فقط یک سری لامپ و مدار و یک گیرنده نیست، بلکه فرهنگی پشت آن خوابیده، مثال شاید بهتر ولی هرچند ناقص تر، در این مورد کیبورد و صفحه کلید باشد! بیشتر ما می دانیم که صفحه کلید بی برنامه و تصادفی چنین ساخته نشده است، درواقع ساختار امروزی کیبوردهای مجازی و سخت افزاری لپتاپ ها، با ترفند های تایپ ده انگشتی بروز می شوند، ولی فرض کنید که یک عرب زبان و یک عرب اولین بار کیبورد را ساخته بود! معلوم است نه تعداد دکمه ها برابر با حال می بود و نه ساختار قرارگیری دکمه ها!
هرچند مثال بالا، فقط برای آشنا کردن بود و اصلا شاید با موضوع ما اشتتراکی نداشت، ولی با مثال تلوزیون برویم جلو! با خود دستگاه صفحه نمایشگر بزرگ که همان ((تلوزیون)) صدا می شود کار نداریم، بیشتر با کارایی بعد از روشن کردن تلوزیون کار داریم! آیا تلوزیون فقط یک سری لامپ و مدار و گیرنده و یکسری چیزهای دیگر است؟ خیر! چرا که قطعا بین سینما و تلوزیون ( گفتیم که با دستگاه تلوزیون که می تواند سینمایی پخش کند کار نداریم) فرق هست! پس در مرحله اول، تلوزیون اصلا کاربردی جز گیرنده بودن برای سیگنال های شرکت های سیمایی نداشت. قطعا تلوزیون به یک نیاز جواب گو است که ساخته شده، مثل (( تفریح )). تا به این مرحله، یک مطلب پیدا و آشکار شد، این که ما نمی توانیم ادعا کنیم (( تکنولوژی مثل یک ظرف است که همه چیز را به خود می گیرد، پس می تواند هم با خوبی و هم بدی پر شود! ))
مثال دیگر همان ((دوش حمام است)) که با گذشت ازاینکه قضیه حرام شدن آن تا چه حد راست و تا چه حد دروغ است، آیا دوش همان سیستم آب و فاضلاب است؟ چرا دوش را حرام اعلام کرده بودند، چون ترتیب غسل را خراب می کرد! ولی آیا ممکن نبود همان سیستم آبرسانی را می داشتیم و درواقع مثلا چیزی مثل همان وان های امروزی می ساختیم؟ یا هرچه که باعث خراب شدن ترتیب غسل نمی شود؟ خیلی ساده می فهمیم که دوش و فناوری دوش حمام فقط یک ظرف نیست! درواقع یک ظرف همراه با چیز درون است که بسته بندی شده است!
در طول تاریخ، تمدن ها فناوری های جدیدی می ساختند، ولی در دنیای امروز، با بروز مسئله جهانی سازی، یک مطلب آشکار است، و آن اینکه تکنولوژی اهرم فشار فرهنگی تمدن غرب بر دیگر تمدن هاست! سیستم آب و فاضلاب، هم در سرویس بهداشتی ایرانی، و هم در توالت وجود دارد، ولی آیا هر دوی اینان یکی هستند؟ آیا احکامشان یکی است؟ خیر! اصلا می دانیم ساختار بیولوژیک انسان در هر دو حالت فرق می کند، هرچند که هر دو آب و فاضلاب دارند! ما نمی توانیم از چیزی که ماهیتش غلط است استفاده درست بکنیم، وقتی مرتضی آوینی در کتاب هایش مخصوصا کتاب ((آینه ی جادو)) مثلا می گوید تلوزیون وجودی حرام و غافل کننده دارد، با چه اسنادی این را می گوید؟ با این اسناد که اصلا وجود تلوزیون (البته تلوزیون ایده آل را در نظر می گیریم) بخاطر این است که بیننده تفریح کند و فقط پشت آن بنشیند تا وقتش بگذرد! گاهی شاید تفریح بین دو کار خوب باشد، اما ذات تلوزیون جذاب این است که مخاطب را بنشاند پشت فیلم های پی در پی! ماهواره ها، بیشتر از اینکه ترویج فحشا کنند، ترویج بیکاری و غفلت می کنند! سریال های پی در پی و پشت سر هم، انسان را می نشاند و اورا ((جادو)) می کند! اما آیا تلوزیون و سینما یکی است؟ خیر! خواننده محترم خود می داند چه فرق های اساسی بین این ها وجود دارد.
حال باید از کجا بدانیم یک چیز خوب است یا بد؟ این مسئله، مسئله سختی است و جای بحث خود را دارد که این مقاله جای آن نیست، ولی باید در نظر داشته باشیم که ایده آل های همه چیز را مقایسه کنیم! اگر ما مطلع بر ایده آل و هدف یک چیز شویم، می توانیم خود به خود بد یا خوب بودنش را بشناسیم! البته این روش در مورد بیشتر چیزها نیز جوابگو نیست، بیشتر در مورد تکنولوژی های مهم جوابگو است! شایان ذکر است که بدانیم، برای مثال، شهید آوینی، در کتاب (( آینه ی جادو )) اختراع پروژکتور های سه بعدی و درواقع فناوری ای مثل واقیعت افزوده را پیش بینی کرده بود! اما چگونه؟ جواب مسئله در این است که هدف یک تکنولوژی را فهمیده بود، پس می دانست کجا ادامه خواهد یافت.
حال، هدف این مقاله چه بود؟ تکنولوژی اهرم فشار غرب بر دیگر تمدن هاست، هر تمدنی که مثلا توالت فرنگی را در خود جا می دهد، چیزی را عوض نمی کند و خریدار و مصرف کننده مستقیم کالا و فناوری می شود! این خود تمدن هارا نابود می کند. یکی از شاخصه های تمدن این است که فناوری ای مناسب با فرهنگ خودش بسازد، اصل تمدن سازی اصلا بیشتر مواقع در تولید یک فناوری است! به یاد داشته باشیم که فناوری و تکنولوژی، یک فرهنگ است! همان طور که در دنیا، فست فود یک فرهنگ شده! مک دونالد فرهنگ شده! هرچند اینان شاید اصلا تکنولوژی نباشند، ولی حتی در غذا نیز ما فرهنگ را صادر می کنیم! تمدنی می برد و پیروز است که اولا با ساخت فناوری خودش از خودش دفاع کند و ثانیا آنرا صادر کند.
محمدامین حجازی
